Dogoterapia – na czym polega? Czy działa?

Dogoterapia, zwana inaczej kynoterapią, to sposób dodatkowego wsparcia w leczeniu chorób ciała i umysłu. Jak sama nazwa wskazuje, w dogoterapii wykorzystuje się kontakt między psem a osobą chorą. Dowiedziono, że odpowiednio przeszkolone psy mogą znacząco poprawić samopoczucie zarówno dorosłych, jak i dzieci.

Spis treści:

1. Dogoterapia – co to jest?
2. Jakie są rodzaje dogoterapii?
3. Dogoterapia – na czym polega jej skuteczność?
4. Dogoterapia – cele stawiane przed psem

Dogoterapia – co to jest? 

Na początek warto zaznaczyć, że dogoterapia nie jest sposobem leczenia, ale metodą wzmacniającą efektywność podjętych działań leczniczych, takich jak rehabilitacja czy terapia psychologiczna. Dogoterapią nazywamy więc zajęcia motywacyjne, podczas których głównym motywatorem jest odpowiednio przeszkolony pies. Dowiedziono, że efektywność czworonogów we współpracy z osobami z niepełnosprawnością fizyczną czy umysłową, jest bardzo wysoka – zachęcają one do podjęcia wysiłku, jakim jest praca z fizjoterapeutą czy psychologiem.

Okazuje się, że psy pomagają dorosłym i dzieciom w terapii logopedycznej, psychoterapii, rehabilitacji ruchowej czy nauce. Aby jednak pies do dogoterapii mógł spełniać swoje ważne zadanie, musi zostać poddany odpowiedniemu szkoleniu. Chociaż bez wątpienia te zwierzęta wykazują wyjątkową więź z człowiekiem, nie każdy pies jest odpowiedni do pracy z chorymi – wyselekcjonowaniem najwłaściwszych, a następnie prowadzeniem ich w trakcie zajęć, zajmują się wykwalifikowani terapeuci i behawioryści z różnorodnych stowarzyszeń. 

Jakie są rodzaje dogoterapii?

Dogoterapia jest ogólnym terminem określającym terapię z udziałem psa, a w praktyce wyróżnia się kilka jej form. Po raz pierwszy termin zdefiniowało Towarzystwo Delta ze Stanów Zjednoczonych. Czym się charakteryzują poszczególne formy dogoterapii?

• AAA (Animal Assisted Activity – z ang. aktywność przy asyście zwierzęcia) – ta forma terapii świetnie sprawdza się jako wsparcie motywacyjne, edukacyjne, rekreacyjne i terapeutyczne. Cechą wyróżniającą AAA jest to, że cele terapeutyczne są planowane długofalowo. Sesje są też dość nieformalne: terapeuci nie muszą prowadzić rzetelnych notatek, samo spotkanie jest nastawione na spontaniczną interakcję, a długość jego trwania nie jest z góry określona. Zajęcia AAA są prowadzone grupowo. 
• AAT (Animal Assisted Therapy – ang. terapia przy asyście zwierzęcia) – konkretne działanie terapeutyczne, które jest ukierunkowane na realizację wyznaczonego celu. Spełniający ustalone wyraźnie kryteria pies jest integralnym elementem procesu terapeutycznego. W odróżnieniu od AAA, spotkania AAT są zaplanowane i mają powodować wyraźną poprawę w samopoczuciu i kształtowaniu relacji przez daną osobę. AAT mogą być prowadzone grupowo lub indywidualnie, często spotyka się też formę mieszaną. Każdy uczestnik ma określone zadania i postawione przed sobą cele, sam proces terapeutyczny jest opisywany w rzetelny sposób przez terapeutów. Dzięki temu dokonywane postępy mogą być mierzone i poddawane analizie.

Warto mieć świadomość, że europejskie stowarzyszenie ADEu w niektórych punktach inaczej definiuje AAA i AAT. Jednak z punktu widzenia laika zasadniczo nie zmienia to obrazu samej terapii. ADEu dodatkowo wyróżnia jeszcze inną formę dogoterapii, czyli  AAE (Animal Assisted Education, ang. edukacja z asystą zwierzęcia). W tej formie praca terapeutyczna odbywa się w zespole pies-opiekun, powinna być kierowana przez terapeutę wyspecjalizowanego w konkretnym typie pracy. Podczas zajęć z zakresu AAE wykorzystuje się obecność zwierząt do pobudzenia w uczniu zainteresowania aktywnością edukacyjną (najczęściej nauką czytania).

To, jaki pies do dogoterapii będzie odpowiedni, pozostaje do oceny specjalisty, który dokonuje jej po zapoznaniu się z potrzebami osoby poddawanej terapii. AAE może być zarówno indywidualna, jak i grupowa. Podobnie jak AAT, powinna być dokumentowana.

Dla ułatwienia terminologicznego, Polskie Towarzystwo Kynoterapeutyczne wprowadziło polską terminologię form terapii:

• Spotkanie z Psem (SP) – celem spotkań jest nawiązanie pozytywnej relacji między uczestnikami a psem. Przebiegają one w radosnej atmosferze, pod okiem prowadzącego – pies jest głaskany, wydawane są mu komendy, uczestnicy wchodzą w interakcję ze zwierzęciem. Zajęcia służą wytworzeniu pozytywnej energii, poczucia satysfakcji znanego opiekunom psów. Dowiedziono, że tego typu forma zajęć zmniejsza lęki, stymuluje zmysły, pomaga złapać dystans. Ponieważ są to zajęcia spontaniczne, nie wymagają dokumentacji i nie mają z góry ustalonego czasu trwania.
• Edukacja z Psem (EP) – celem zajęć jest usprawnienie zdolności intelektualnych i poznawczych dzieci. Od prowadzącego wymaga się złożonej wiedzy i umiejętności pracy z dziećmi. Pies jest motywatorem, zwiększającym efektywność zdobywania wiedzy. Zajęcia mogą być grupowe lub indywidualne, sprawdzają się nawet w pracy z dziećmi mającymi problemy z percepcją czy ujawniającymi niechęć do procesu nauki i szkoły.
• Terapia z Psem (TP) – zestaw ćwiczeń dostosowanych do konkretnego celu, wyznaczonego przez rehabilitanta lub lekarza prowadzącego (np. nauki chodzenia). Cechą charakterystyczną jest indywidualne podejście do każdej osoby biorącej udział w terapii. TP jest rzetelnie dokumentowana, co pozwala na śledzenie postępów. W miarę progresu w rehabilitacji można wprowadzać dodatkowe stopnie trudności.

Dogoterapia – na czym polega jej skuteczność?

Już wiesz, jak bardzo złożone formy terapii kryją się pod terminem dogoterapia. Na czym polega jednak skuteczność takiej metodyki pracy z osobami potrzebującymi pomocy? Dogoterapia, zdaniem specjalistów, największą efektywnością wykazuje się w rehabilitacji dzieci, które w większości przypadków wyjątkowo pozytywnie reagują na zabawę z czworonogiem. Pozwala na otwarcie się psychologiczne na proces terapeutyczny i inne osoby, wzmacnia zaufanie i polepsza funkcje kognitywne. Co ważne, dotyczy to również dzieci z niepełnosprawnością umysłową (np. z zespołem Downa), u których po wprowadzeniu dogoterapii, zaobserwowano znaczną poprawę samodzielności, trybu życia oraz uspołecznienia. Zastosowanie obecności psa w trakcie terapii powoduje redukcję lęku, zmniejszenie poczucia samotności, a także poprawę nastroju czy samooceny u osób starszych, stymulując ich funkcje poznawcze.

Dogoterapia stosowana jest na całym świecie jako regularne wsparcie terapeutyczne w szpitalach, na oddziałach dziecięcych, geriatrycznych i psychiatrycznych. Dogoterapia wspomaga rekonwalescencję, zwiększa odporność nieletnich i dorosłych pacjentów na bolesne ćwiczenia, daje pozytywną motywację i przywraca zaufanie do siebie oraz innych.

Dogoterapia – cele stawiane przed psem

Mówiąc o dogoterapii, nie można oczywiście zapomnieć o głównych bohaterach, czyli psach. Aby zostać psim terapeutą, zwierzę musi zdać egzamin w Polskim Towarzystwie Kynoterapeutycznym – i to kilka razy! Żeby podejść do egzaminu, pies powinien mieć ukończone 12 miesięcy w przypadku ras małych i 14 miesięcy w przypadku ras dużych. Odnawianie certyfikatu wymaga zdawania egzaminu co roku. Taki egzamin obejmuje część ogólną, w której trakcie sprawdzane są umiejętności psa w zakresie podstaw posłuszeństwa, spokojnego reagowania na nagłe wydarzenia i dźwięki, a także część specjalistyczną. Zależnie od tego, jakim terapeutą pies ma zostać, poddawany jest innego rodzaju testom, ale ogólnie mówiąc, jest to sprawdzanie zdolności czworonoga w zakresie bezpośredniego kontaktu, akceptowania sprzętu medycznego, prezentacji sztuczek etc.

¹ “Ocena skuteczności dogoterapii w rehabilitacji dzieci z zespołem Downa. Doniesienie wstępne - Evaluation of the effectiveness of the dog-assisted therapy in the rehabilitation of children with Down syndrome. Preliminary report”. Zakład Rehabilitacji, Oddział Fizjoterapii. Warszawski Uniwersytet Medyczny, Sekcja Nauk KF Studenckie Koło Naukowe Fizjoterapii. Warszawski Uniwersytet Medyczny, Zakład Teorii Sportu. Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie.

² “Zastosowanie terapii z udziałem psa w opiece geriatrycznej - The use of the dog therapy in geriatric care”. Renata Bociarska, Halina Doroszkiewicz, Jolanta Lewko, Agnieszka Serafin,  Wydział Nauk o Zdrowiu, UMB – Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Katedra i Klinika Kardiologii, WUM – Warszawski Uniwersytet Medyczny.

Pies do dogoterapii powinien charakteryzować się określonymi cechami. Takie zwierzę powinno być przewidywalne, niewrażliwe na nagłe bodźce, spokojne i społeczne. Warto pamiętać, że każdy pies wyspecjalizowany w terapii sprawdzi się jako pies rodzinny, ale nie każdy pies rodzinny sprawdzi się jako dogoterapeuta. Pies odpowiedni do dogoterapii powinien uwielbiać kontakt z różnorodnymi ludźmi. Dlatego nie można wskazać jednej „idealnej do dogoterapii" rasy – psy, co wie każdy opiekun, różnią się pod względem charakterologicznym jako jednostki i przedstawiciele tej samej rasy mogą być zupełnie inni.

Co ciekawe, warto wspomnieć, że niektóre stowarzyszenia specjalizujące się w szkoleniu dogoterapeutów nie przyjmują psów będących na diecie opartej na surowym mięsie. Wynika to z wysokiego ryzyka mikrobiologicznego, związanego z taką formą odżywiania psa. Surowe mięso bywa nośnikiem wielu szczepów bakterii, niebezpiecznych dla zdrowia ludzi i zwierząt – dogoterapeuci, pozostający w szczególnie bliskim kontakcie ze swoimi „pacjentami”, muszą charakteryzować się zatem doskonałym zdrowiem, pełną kartą szczepień i być regularnie odrobaczani. Zdaniem części specjalistów, dieta oparta na surowym mięsie dyskwalifikuje nawet najbardziej odpowiedniego pod względem behawioralnym psa do pracy z dziećmi czy seniorami. Nierzadko są to osoby z obniżoną odpornością, dla których kontakt z patogenami może być szczególnie niebezpieczny.